ΣΚΟΡΠΙΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ ΚΑΙ ΕΝΘΥΜΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΚΟΡΩΝΑΙΟΥ

Κανείς, νομίζουμε, δεν θα ισχυρισθεί ότι στο φετινό δίσεκτο 2020 ζούμε την εποχή της Άνοιξης, ούτε πως «ο Απρίλης με τον έρωτα χορεύουν και γελούνε ….», ούτε ότι «έστησε ο έρωτας χορό με τον τρελό Απρίλη…»! Αντιθέτως, όλοι συμφωνούμε πως εκτός ημερολογίου βιώνουμε μία νέα εποχή, η οποία βίαια και αυθαίρετα εισέβαλε στις ζωές μας, αυτή του Κορωναιού. 

Τα κανδηλάκια του Άδου - Ρεκλάμα για την παράσταση του θεάτρου σκιών Αναστάσιου Κούζαρου

Μάλιστα, φίλες και φίλοι, ιός με κορώνα (εκ του λατινικού θηλυκού ουσιαστικού της πρώτης κλίσης corona, ae με το ο μακρό εξ ου και το ω), με στέμμα, ένας Βασιλιάς, ένας τύραννος του μικρόκοσμου, κάτι ανάλογο με τον Τυραννόσαυρο Rex του μεγάκοσμου. Κι εμείς τα θύματα της πανδημίας, σκορπίσαμε και ζαρώσαμε μπροστά στον όλεθρο που σπέρνει στην ανθρωπότητα ο ανάλγητος και αδίστακτος αόρατος ολετήρας. 

Και όσο, κλεισμένοι στα σπίτια μας, απαριθμούμε τις οδυνηρές απώλειές μας – ελπίζοντας στην ίαση που θα μας απελευθερώσει μια ώρα γρηγορότερα – κατακλυζόμαστε από σκόρπιες σκέψεις, συνειρμούς κι αναπλάσεις παραστάσεων που ζωντανεύουν απωθημένες μνήμες, σαν κι αυτές που θα μοιραστώ μαζί σας κι έχουν πάντα σχέση με τι άλλο; Μα, με την ιστορία του Θεάτρου Σκιών, όπως διαμορφώθηκε μέσα σε ανάλογες επιδημίες και πανδημίες του παρελθόντος.

Πρώτα και καλύτερα ξεπήδησαν στο νου μου παλαιότερα αναγνώσματα σχετικά με τις απαρχές της παρουσίας του Καραγκιόζη στην πρωτεύουσα και συγκεκριμένα στα χρόνια της Αγγλογαλλικής κατοχής του Πειραιά και των Αθηνών το 1854, για να ματαιωθεί κάθε απόπειρα της μικρής Ελλάδας να εκμεταλλευθεί τον Κριμαϊκό Πόλεμο (1853-1856) για την απελευθέρωση των αλυτρώτων εδαφών και πληθυσμών. Πρώτος ο Σπύρος Μελάς, δημοσιογράφος, θεατρικός συγγραφέας και Ακαδημαϊκός, με άρθρο του στην εφημερίδα ΑΚΡΟΠΟΛΗ, της 15ης Νοεμβρίου 1952, θεώρησε ότι η ζώνη κατοχής υπήρξε πεδίο ελεύθερο για τις βωμολοχίες του Καραγκιόζη και κάτι περισσότερο, ότι δηλαδή βρήκε εκεί ένα θαυμάσιο μέρος να στήσει το θέατρό του, καθώς κι ένα παρδαλό, όσο και θερμό ακροατήριο. Ο χώρος δεν ήταν άλλος από τον Τινάνειο Κήπο, που επιμελήθηκε ο ευγενής και καλαίσθητος, Διοικητής των δυνάμεων κατοχής, Γάλλος Αντιναύαρχος Barbe de Tinan, επιτρέποντας μάλιστα να παίζει εκεί κι ο Καραγκιόζης, κατ’ αναλογία με το κουκλοθέατρο που παιζόταν στους Γαλλικούς κήπους, όπως ισχυριζόταν ο Μελάς. Τα ίδια υποστήριξαν στη συνέχεια τόσο ο Καραγκιοζοπαίκτης Παναγιώτης Μιχόπουλος στο έργο του «Πέντε κωμωδίες και δύο ηρωικά» του 1972, όσο κι ο Γιώργος Ιωάννου στο έργο του «Ο Καραγκιόζης» που ανατυπώθηκε τον Γενάρη του 1995. Μάλιστα δήλωναν πως ο Καραγκιοζοπαίκτης ήταν ο Βράχαλης, ένας αλήτικος τύπος της εποχής! 

Όμως, στους ισχυρισμούς τους αυτούς οι τρεις προαναφερθέντες δεν έλαβαν υπόψη τους ούτε την αυστηρά πειθαρχία που επεβλήθη με την εχθρική στρατιωτική κατάληψη του Πειραιώς την 14η Μαΐου 1854, ούτε πολύ περισσότερο την φθοροποιάν νόσον της χολέρας που «….έφερε σπερματικά εις τω εν Πειραιεί στρατιωτικόν νοσοκομείον των Γάλλων …», σύμφωνα με την εγκύκλιο του Υπουργείου Εσωτερικών της 7ης Ιουλίου 1854 προς του Νομάρχες. 

Η Πανούκλα του Σπύρου Κούζαρου

Έτσι, σκεφτόμουν, πως θα ήταν απίθανο να παίχθηκε τότε Καραγκιόζης, αφού το παρδαλό ακροατήριο σκόρπισε και οι μεν Άγγλοι διεσπάρησαν προς την Πεντέλη κι οι Γάλλοι αρχικά στο Δαφνί και κατόπιν στα Πατήσια. Κι όταν αποπερατώθηκε ο Κήπος του Τινάν, «ανθοστεφής» καθώς ήταν φιλοξενούσε δυο φορές την εβδομάδα κι εναλλάξ Γαλλικές κι Αγγλικές μουσικές προς τέρψη του πλήθους των χαριτοβρύτων κυριών ….. κι όχι φυσικά τον Καραγκιόζη με τις βωμολοχίες του Βράχαλη!

Οι επιδημίες που συχνά-πυκνά ξεσπούσαν στα ελληνικά αστικά κέντρα, αλλά και την επαρχία πρόσφεραν καμμιά φορά αφορμή ο Καραγκιόζης να κάμνει τα αστεία του. Ένα τέτοιο παράδειγμα διασώζεται από το καλοκαίρι του 1904, όταν την Αθήνα μάστιζε επιδημία κοιλιακού τύφου, λόγω μόλυνσης των υδάτων της Δεξαμενής. Ο Ιωάννης Κονδυλάκης λοιπόν σε χρονογράφημά του στην ΕΜΠΡΟΣ της 7ης Ιουλίου αναφέρεται στο πώς πληροφορήθηκε το πρώτο θανατηφόρο κρούσμα(!) γεγονός που του προκάλεσε μεγάλη απορία, γιατί ο τύφος δεν είναι χολέρα. Μην αναρωτηθείτε, φίλοι μου, ποιος ήταν το θύμα αυτό. Ήταν ο Καραγκιόζης του Θεόδωρου Θεοδωρέλλου, που έπαιζε εκείνο τον καιρό στη Δεξαμενή.

Στα χρόνια που ακολούθησαν μία φοβερή πανδημία πρόσφερε το ιστορικό υπόβαθρο μιας σπουδαίας παράστασης του Θεάτρου Σκιών που θύμα της πέφτει και ο πρωταγωνιστικός της ήρωας. Αναφέρομαι στον λήσταρχο Γιάννη Μπεκιάρη, που ξεψυχάει επί σκηνής ακουμπισμένος σ’ ένα δένδρο, χτυπημένος βαριά από την Ισπανική Γρίπη.

Η Γρίπη, ο Θάνατος και η Πανούκλα σε σχέδιο Αναστάσιου Κούζαρου

Η γρίπη αυτή ενέσκηψε περί το τέλος του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, δηλαδή το 1918. Ο Σπύρος Κούζαρος, στο τέλος της γραπτής απόδοσης της συγκεκριμένης παράστασης, σημειώνει: 

«…Η Γρίππη κατά το 1918 εθανάτωσε 21.642.283 άτομα εντός έξι μηνών!». Η εφημερίδα ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΤΥΠΟΣ της 10ης Σεπτεμβρίου 1918 σε ανταπόκρισή της από το Βερολίνο σημείωνε για τη νέα μυστηριώδη Ισπανική Νόσο: «Η νέα μυστηριώδης ασθένεια, ήτις ανεφάνη εις την Ισπανίαν και ιδίως εις την φρουράν της Μαδρίτης εσημείωσε μέχρι τούδε εις την πόλιν της Μαδρίτης 4.000 κρούσματα. Τα πρώτα συμπτώματα είναι τα της Ισπανικής Γρίππης με απότομον μετατροπήν εις τύφον …». Σημειωτέον ότι η Ισπανία δεν συμμετείχε στο Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Όσο για την παράσταση του Μπεκιάρη αυτή, όπως θα μας δοθεί η ευκαιρία να αναπτύξουμε σε άλλη περίσταση, στηριζόταν σε πολλά στοιχεία της τότε πραγματικότητας και προπάντων εδικαιολογείτο το οικτρό τέλος του πρωταγωνιστή εντός των χρονικών ορίων της, αφού η ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ της 15ης Νοεμβρίου 1918 πληροφορούσε, στηριζόμενη στους TIMES, πως «….ο Ισπανός Ιατρός Mandolado κατώρθωσε να απομονώση το μικρόβιον της Ισπανικής influenzas διαπιστώνοντας πως υπάρχουν δύο επιδημίαι, η influenza και η άλλη, που στέλνει τα θύματά της στα θυμαράκια σε 12 ώρες ….». 

Ο λήσταρχος Ιωάννης Μπεκιάρης

Βέβαια, οι παραστάσεις με τους τίτλους: «Ο τρομερός Λήσταρχος του Βάλτου και του Ξηρομέρου Ιωάννης Μπεκιάρης», «Ο αρχιληστής του δικαίου και η αιχμαλωσία του Λοχαγού» ή «Ο αποκλεισμός του 17 και ο μυστηριώδης Συνταγματάρχης», δόθηκαν στο διάστημα 1932 έως 1940 από τους Πατρινούς Καραγκιοζοπαίκτες Ανδρέα Βουτσινά, Ανδρέα Σωτηρόπουλο, Νίκο Παναγιωτάρα και Βασίλη Ανδρουτσόπουλο. Σημειωτέον ότι το πρώτο κρούσμα εκείνης της πανδημίας σημειώθηκε στην Πάτρα.

Δεν υπήρξαν μόνο τα γεγονότα, αλλά και τα τραυματικά βιώματα και των ίδιων των Καραγκιοζοπαικτών που συντέλεσαν στην εμφάνιση και νέων φιγουρών, αλλά και νέων παραστάσεων. Μια τέτοια τρομακτική δοκιμασία αντιμετώπισε – όπως χιλιάδες άλλοι Έλληνες, ακόμη κι αυτός ο Πρωθυπουργός ο Ελευθέριος Βενιζέλος – στα 1928, σε ηλικία 15 ετών, ο Καραγκιοζοπαίκτης Σπύρος Κούζαρος.

Ο Θάνατος, σχέδιο Σπύρου Κούζαρου

Ήταν ο Δάγγειος Πυρετός, μια μόλυνση που προκαλούσε ο Δάγγειος ιός που μεταδιδόταν από τα κουνούπια. Έμεινε γνωστός ως «ο πυρετός των σπασμένων οστών», αφού ο πόνος ήταν τόσο μεγάλος, που δημιουργούσε την αίσθηση ότι σπάνε τα κόκκαλα των ασθενών. Μερικά από τα συμπτώματα ήταν υψηλός πυρετός, πονοκέφαλος, δερματικό εξάνθημα που έμοιαζε με την ιλαρά και φυσικά πόνοι στους μύες και στις αρθρώσεις. Ο ίδιος ο Κούζαρος σημειώνει «…από μικρός άρχισα να παίζω στο σπίτι μου Καραγκιόζη και τότε έπεσε ο Δάγγειος πυρετός και επέθαιναν πολλές εκατοντάδες Αθηναίοι. Αρρώστησα κι εγώ 14-15 χρονών, και ήμουν έτοιμος να πεθάνω, αλλά με τη βοήθεια του Θεού έζησα!...». Τις δραματικές του αυτές εμπειρίες ο Κούζαρος στην καλλιτεχνική του πορεία τις οπτικοποίησε, δημιουργώντας για πρώτη φορά μοναδικές, αποκρουστικές φιγούρες των τριών ασθενειών, της Πανούκλας, της Χολέρας και της Γρίπης. Τις παρουσίαζε και τις τρεις ως αδελφές του Θανάτου, του κυρ-Χάροντα πότε δρεπανιφόρου και πότε με τη ρομφαία στο χέρι ως Αρχαγγέλου, να επισκέπτονται το πλουσιόσπιτο του φιλάργυρου Ζήκου ή Κώστα, για να του ζητήσουν ένα αρνί να φάνε. Εκείνος τυφλωμένος από τη φιλοχρηματία του τους το αρνιόταν κι έπεφτε χτυπημένος συγχρόνως κι απ’ τις τρεις αρρώστιες. Σωνόταν πλέον το λάδι στο καντήλι του και σε λίγες μέρες θα κείτονταν νεκρός.

Η συνομιλία του Ζήκου με τον Θάνατο στον Κάτω Κόσμο (Παράσταση: Τα κανδηλάκια του Άδη)

Το μόνο που του απέμενε η μετάνοια και η συγχώρεση για τα εγκλήματά του, αφού είχε δολοφονήσει τη μητέρα του, είχε ενοχοποιήσει και κλείσει τον αδελφό του στη φυλακή, έχοντας αρπάξει και τα μεροκάματα του Καραγκιόζη και των άλλων υποτακτικών του. Ο Διάβολος που καραδοκούσε μάνιαζε κι έδινε μάχη να τον εμποδίσει να εξομολογηθεί τα κρίματά του και να λυτρωθεί. Όμως, το Καλό στο τέλος νικούσε, το ηθικό μόλυσμα θεραπευόταν και η φυσική τάξη απεκαθίστατο. Στη μοναδική αυτή για τη μεταφυσική της διάσταση παράσταση: «Τα καντηλάκια του Άδη» το Κακό, που εξολοθρεύει την ανθρωπότητα, παίρνει μορφή και μέσα απ’ την πλοκή της αποδεικνύει την αιτία που πάντα το γεννά, τη φιλαργυρία, την αδικία και την εκμετάλλευση των ισχυρών προς τους αδυνάτους, τη φτώχια, την πείνα και την εξαθλίωση στην οποία τους καταδικάζουν, με μοιραία κατάληξη τον αφανισμό τους.

Το άδικο, όμως, δεν ευλογείται. Έτσι και σήμερα, όπως και στο παρελθόν η αυτοεπίγνωση και αυτοευθύνη θα μας επιτρέψει με την προσφορά όλων προς τον πάσχοντα συνάνθρωπο, τον αυτοέλεγχο και τον αυτοπεριορισμό να νικήσουμε την ασθένεια που μας απειλεί και να μην της επιτρέψουμε να επανακάμψει, κτίζοντας ισχυρές δομές προστασίας της Δημόσιας Υγείας με καλλιέργεια της κοινωνικής συνοχής χάρη και στις ευεργεσίες των ισχυρών προς τους αδυνάμους, οι οποίοι ισχυροί δεν πρέπει ποτέ να λησμονούν και τα λόγια του υμνωδού: «Πλούσιοι επτώχευσαν και επείνασαν..».

ΤΑΣΟΥ ΚΟΥΖΑΡΟΥ – ΦΙΛΟΛΟΓΟΥ - ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΗ ΘΕΑΤΡΟΥ ΣΚΙΩΝ


Έχοντας αυτές τις σκέψεις, σας προσκαλούμε να παρακολουθήσετε την επίκαιρη παράσταση μας 
"Τα κανδηλάκια του Άδου" 
στο YouTube